Περσικός Στρατός στη Μ. Ασία

1. Δομή του περσικού στρατού

Η δημιουργία, επέκταση και διατήρηση της Περσικής Αυτοκρατορίας εξαρτιόταν από το μέγεθος και την ποιότητα του στρατού της, ο οποίος είχε την υποχρέωση να διεκπεραιώνει κατακτητικές και αμυντικές εκστρατείες, να καταστέλλει επαναστάσεις και να συμβάλλει με κάθε τρόπο στη διατήρηση της βασιλικής εξουσίας.1 Επειδή οι βασιλείς επιθυμούσαν να έχουν κοντά τους πιστά άτομα, πολλοί από τους ανώτατους αξιωματούχους ήταν συγγενείς τους, όπως ο Μαρδόνιος (δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ.). Ο ίδιος ο βασιλιάς απέδιδε τιμές ή τιμωρούσε άτομα και ομάδες ανάλογα με το θάρρος και τις επιδόσεις τους κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας.

Ο μόνιμος περσικός στρατός, τουλάχιστον μέχρι τον 5ο αι. π.Χ., αποτελούνταν από άνδρες ιρανικής καταγωγής ("Αθάνατοι",2 Πέρσες, Μήδοι, Βάκτριοι, Άριοι). Αυτοί ήταν εγκατεστημένοι όχι μόνο στην Περσία, αλλά και στις κατακτημένες περιοχές, σε στρατιωτικές αποικίες και σε φρουρές-φρούρια.3 Στις εκστρατείες του Πέρση βασιλιά, όμως, υποχρεούνταν να λάβουν μέρος ως έκτακτοι οι άνδρες από 20 έως 50 ετών από τους υποτελείς λαούς, τις αυτόνομες περιοχές και τους συμμάχους (π.χ. Κιλικία, φοινικικές πόλεις, Άραβες). Το αποτέλεσμα ήταν το μέγεθος του βασιλικού στρατού να είναι ανάλογο της έκτασης της Περσικής Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών. Η καταμέτρηση του εκστρατευτικού σώματος του Ξέρξη Α΄ πριν από την εκστρατεία εναντίον των Ελλήνων υποδηλώνει το διαχωρισμό του στρατού σε εθνικά σώματα με τοπικούς επικεφαλής, οι οποίοι υπάγονταν σε κοινή (περσική) διοίκηση. Μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις γίνονταν εξαιρέσεις για συγκεκριμένες φυλές, όπως φαίνεται ότι συνέβη με ορισμένες ελληνικές επαρχίες που δεν έλαβαν μέρος στους Περσικούς πολέμους.4

Η Περσική Αυτοκρατορία ήταν χωρισμένη σε στρατιωτικές τοπαρχίες, οι οποίες πιθανόν αντιστοιχούν στους έξι στρατιωτικούς αρχηγούς που αναφέρει ο Ηρόδοτος (484-425 π.Χ.). Αυτοί είχαν υπό τη διοίκησή τους τα διάφορα έθνη, τις ιρανικές φυλές και τον έκτακτο στρατό.5 Σε ειδικές περιπτώσεις, η διοίκηση των τοπικών στρατευμάτων των σατραπειών υπαγόταν στον έλεγχο του καράνου. Στη δομή του περσικού στρατού ήταν ενταγμένοι διοικητές, μυρίαρχοι,6 χιλίαρχοι (hazarapatish, στρατιωτικός επικεφαλής δύναμης 1.000 ανδρών), εκατόνταρχοι και δέκαρχοι. Οι υψηλόβαθμες θέσεις και η φύλαξη φρουρίων και στρατηγικών σημείων ήταν συνήθως στα χέρια των Περσών.

2. Πεζικό

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ηρόδοτος για την εθνική σύσταση, τον οπλισμό και την ενδυμασία του περσικού πεζικού, κατά τους Περσικούς πολέμους οι λαοί της Μικράς Ασίας που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία ήταν οι: Μήδοι, Χαλδαίοι, Παφλαγόνες, Φρύγες, Αρμένιοι, κάτοικοι της Λυδίας, της Μυσίας, της Βιθυνίας, της Κιλικίας και της Πισιδίας, Μόσχοι, Τιβαρηνοί, Μάκρωνες και Μοσσύνοικοι. Τα περσικά και μηδικά τμήματα του περσικού στρατού στη Μικρά Ασία ήταν κυρίως αγρότες, ο οπλισμός των οποίων αποτελούνταν από «βοιωτικές» (οκτάσχημες) ασπίδες ή πανοπλίες παρόμοιες με τις ελληνικές. Γενικά, όμως, κάθε λαός χρησιμοποιούσε τα όπλα του τόπου του, που παρουσίαζαν ελλείψεις σε σύγκριση με τον οπλισμό και την εκπαίδευση των Ελλήνων οπλιτών. Καθώς ο κύριος όγκος του περσικού στρατού βασιζόταν στις ιρανικές φυλές, των οποίων το βασικό όπλο ήταν το τόξο, μετά τον 5ο αι. π.Χ. οι μισθοφόροι (Έλληνες και οι ημιαυτόνομοι Χάλυβες, Ταοχοί, Μάρδοι κ.ά.) άρχισαν να έχουν αναβαθμισμένο ρόλο. Έλληνες μισθοφόροι ζούσαν και στο παλάτι του βασιλιά.7

3. Ιππικό

Οι νομαδικές ρίζες των ιρανικών φυλών είχαν αποτέλεσμα το ιππικό να κατέχει σημαντική θέση στον περσικό στρατό.8 Στα αρχικά στάδια της αυτοκρατορίας, το ιππικό της στελεχωνόταν από Πέρσες ευγενείς και Μήδους, οι οποίοι στη Μικρά Ασία χρησιμοποιούσαν «σπαρτιατικά» κράνη και στρογγυλές «ελληνικές» ασπίδες. Το ιππικό συνέβαλε στην αποδυνάμωση του εχθρού από ασφαλή απόσταση. Από τα τέλη του 5ου και στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., το ιππικό των Παφλαγόνων θεωρούνταν το καλύτερο τμήμα του περσικού ιππικού, ενώ στη μάχη στα Γαυγάμηλα το δεξί άκρο του στρατού επανδρωνόταν από Καππαδόκες και Αρμένιους ιππείς.

Οι γραπτές μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο κύριος οπλισμός του ιππικού ήταν το τόξο. Αν και οι ιππείς ανήκαν σε διαφορετικές εθνότητες, πιθανόν είχαν υιοθετήσει όλοι την περσομηδική ενδυμασία και τον οπλισμό. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, στους Περσικούς πολέμους υπήρχαν τρεις αρχηγοί του ιππικού (ίππαρχοι).9



1. Διόδ. Σ. 11.71, 11.75.1.

2. Αθάνατοι: Δέκα χιλιάδες επίλεκτοι πεζοί του περσικού στρατού με περσική, μηδική και ελαμιτική καταγωγή. Ίσως πήραν την ονομασία τους από το σταθερό αριθμό των στρατιωτών, αφού πάντα οριζόταν αντικαταστάτης για όποιον στρατιώτη έπεφτε εν ώρα μάχης. Είναι όμως πιθανό ο ιστορικός Ηρόδοτος (484-425 π.Χ.) να μπέρδεψε την περσική λέξη anauša (αθάνατος) με τη λέξη anūšya (ακόλουθος). Χίλιοι από τους στρατιώτες, με περσική αριστοκρατική καταγωγή, αποτελούσαν τη σωματοφυλακή του βασιλιά. Είχαν προνομιακή μεταχείριση, ήταν πλούσια ενδεδυμένοι και οπλισμένοι με μικρό τόξο, κοντό ακόντιο, μικρό σπαθί ή μεγάλο μαχαίρι.

3. Ξεν., ΚΠ 8.6.4-5, 8.6.10.

4. Ηρ. 2.1· Στράβ. 15.3.19· Ξεν., ΚΠ 8.8.20-26.

5. Ηρ. 7.81-82. Για μια διαφορετική ερμηνεία βλ. Cook, J.M., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 83· Dandamaev, M.A. – Lukovin, V.G., The Culture and Social Institutions of Ancient Iran (Cambridge 1989), σελ. 222.

6. Πέρσης αρχηγός τμήματος του περσικού στρατού, που αποτελούνταν από μια ή περισσότερες εθνότητες. Ο όρος υποδηλώνει την ύπαρξη 10.000 στρατιωτών σε κάθε μονάδα, αλλά κατά πάσα πιθανότητα αυτό δεν αληθεύει.

7. Ηρ. 7.61-81· Διόδ. Σ. 19.21.3· Πλούτ., Αριστ. 18· Ξεν., ΚΠ 8.8.26.

8. Ghirshman, R., “Invasions des nomads sur le Plateau Iranienaux premiers siècles du Ier millénaire avant J.-C.”, στο Mellink, M.J. (επιμ.), Dark Ages and Nomads c. 1000 B.C. Studies in Iranian and Anatolian Archaeology (Istanbul 1964), σελ. 3-8.

9. Ηρ. 6.101.1, 7.85-88, 9.17.3-18.3, 9.22, 9.71.1, 9.49.2· Nepos, Milt. 4.1· Παυσ. 1.27.1· Ξεν., Αν. 1.8.8, 3.3.6-7, 5.6.8· Ξεν., ΚΠ 8.6.11· Harrison, E.B., “The south frieze of the Nike Temple and the Marathon painting in the Painted Stoa”, AJA 76 (1972), σελ. 353-378. Για τον οπλισμό που έπρεπε να διαθέτει κάθε ιππέας βλ. Dandamaev, M.A. – Lukovin, V.G., The Culture and Social Institutions of Ancient Iran (Cambridge 1989), σελ. 227.