1. Περιοχές καλλιέργειας του αμπελιού
Η περιοχή όπου υπήρχαν τα περισσότερα αμπέλια ήταν το Τατλή-σου. Βρισκόταν στα νότια της πόλης και ήταν κατάλληλη για τη συγκεκριμένη καλλιέργεια επειδή ήταν πλούσια σε νερά. Εκτός από το Τατλή-σου, αμπέλια υπήρχαν στην παραθαλάσσια ζώνη, στον Αϊ-Γιάννη τον Πρίνο, στον Αϊ-Γιώργη τον Αμπατζή και στο Καραζέρ.1
Οι αμπελόφυτες περιοχές χωρίζονταν στις λεγόμενες «παλλάγες», διαμερίσματα αμπελοφυτειών που αποτελούνταν από τη γη 100-200 οικογενειών. Πολλοί από τους κατοίκους του Αϊβαλιού διέθεταν ένα αμπέλι, μικρό ή μεγάλο. Ωστόσο το μέγεθος της κτηματικής περιουσίας που αφορούσε τη συγκεκριμένη καλλιέργεια δε συγκρινόταν σε καμία περίπτωση με το αντίστοιχο που αφορούσε την ελαιοκαλλιέργεια, το οποίο ήταν πολύ μεγαλύτερο.
2. Παραγωγή και εξαγωγή κρασιού
Μολονότι οι αμπελώνες δεν κάλυπταν μεγάλη έκταση των καλλιεργήσιμων εδαφών, εντούτοις επαρκούσαν για την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων της πόλης αλλά και των αναγκών της οινοπνευματοποιίας. Οι κληματαριές των σπιτιών και οι αμπελώνες απέδιδαν εκλεκτές ποικιλίες επιτραπέζιων σταφυλιών όπως και κρασοστάφυλα, τα οποία ήταν φημισμένα και περιζήτητα από τις ντόπιες και ξένες εταιρείες παραγωγής κρασιού. Από τις βιομηχανίες οινοπνευμάτων που εξυπηρετούσαν οι αμπελώνες του Αϊβαλιού η πιο ξακουστή ήταν εκείνη της μαστίχας, η οποία κάλυπτε όχι μόνο τις καταναλωτικές ανάγκες των ντόπιων αλλά και των κατοίκων γειτονικών περιοχών. Επίσης γινόταν και εξαγωγή μικρών ποσοτήτων ντόπιου κρασιού προς διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και προς την Ελλάδα, η οποία θα ήταν πολύ μεγαλύτερη λόγω της ποιότητάς του, αν η έκταση που κάλυπταν οι αμπελώνες δεν ήταν περιορισμένη εξαιτίας της ανάπτυξης της ελαιουργίας. Ωστόσο, συγκυριακά οι εξαγωγές σημείωναν ιδιαίτερη αύξηση κυρίως σε περιόδους κρίσεων που έπλητταν τις ευρωπαϊκές οινοπνευματοποιίες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των αυξημένων εξαγωγών προς τη Γαλλία στα τέλη της δεκαετίας του 1880, όταν τους γαλλικούς αμπελώνες έπληξε η ασθένεια της φυλλοξήρας. Μάλιστα η εμπορική σχέση με τη συγκεκριμένη αγορά θα διαρκούσε πολύ περισσότερο αν δεν ξεσπούσε οικονομικό σκάνδαλο με πρωταγωνιστή έναν Αϊβαλιώτη μεσίτη.
3. Η ασθένεια της φυλλοξήρας και οι επιπτώσεις της στην παραγωγή
Όμως στα 1903 η ασθένεια της φυλλοξήρας έπληξε και τους αμπελώνες της περιοχής, με αποτέλεσμα η παραγωγή να μειωθεί απότομα και να σημειωθούν σοβαρές ελλείψεις όσον αφορά την κάλυψη των καταναλωτικών αναγκών. Για το λόγο αυτό άρχισαν να μεταφέρονται σταφύλια από το Κοζάκ, περιοχή που βρισκόταν ανατολικά του Αϊβαλιού.
Με αφορμή την κρίση οι Αϊβαλιώτες ξερίζωσαν τα κλήματά τους και τα αντικατέστησαν με αμερικανικά, ύστερα από παρέμβαση του Γεωργικού Συνδέσμου της πόλης.2 Εκτός όμως από την παραπάνω παρέμβαση, στις αρχές του 20ού αιώνα και με ενέργειες των μελών του Συνδέσμου, μεταφέρθηκαν αντιφυλλοξηρικά κλήματα από τη Γαλλία, όπως και κλήματα τα οποία ήταν κατάλληλα για την παραγωγή πολλών ποικιλιών σταφίδας. Στις ενέργειες αυτές πρωτοστάτησε ο Θ. Ηλιόπουλος, ο οποίος είχε σπουδάσει στη Γεωπονική Σχολή του Μονπελιέ.
1. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, ΦΑΚ. Α7, Αϊβαλί.
2. Σολδάτος, Χ., Ο οικονομικός βίος των Ελλήνων της Δυτικής Μικράς Ασίας (Ιωνίας, Αιολίδας, Μυσίας, Βιθυνίας, Λυδίας και Καρίας) 1880-1922 (Αθήνα 1994), σελ. 136.