1. Εισαγωγή

Από τα τέλη του 19ου αιώνα και έως το 1922 σημειώθηκαν σημαντικές κινήσεις όσον αφορά τη σωματειακή οργάνωση του χριστιανικού γεωργικού κόσμου της Μικράς Ασίας. Η εν λόγω δραστηριοποίηση οφειλόταν στη συστηματοποίηση των αγροτικών καλλιεργειών, στην περαιτέρω εμπορευματοποίησή τους, καθώς και στη διαμόρφωση όρων εξαγωγής ορισμένων γεωργικών προϊόντων στα διεθνή κέντρα κατανάλωσης. Συγκεκριμένα, η διαμόρφωση των προαναφερόμενων συνθηκών έκανε έκδηλη την ανάγκη σωματειακής οργάνωσης του αγροτικού κόσμου ώστε να υπάρχει η δυνατότητα ενιαίας στάσης στην επικοινωνία με τα εμπορικά δίκτυα (εσωτερικού και εξωτερικού), η δυνατότητα αποτελεσματικότερης διεκδίκησης δανειοδοτήσεων από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς ή ιδιώτες προκειμένου να καλύπτονται οι αυξημένες δαπάνες καλλιέργειας, κτλ.

2. Η περίπτωση της Σμύρνης

Στη Σμύρνη, τέτοιου τύπου κινήσεις άρχισαν να πραγματοποιούνται από τα τέλη του 19ου αιώνα. Το 1891 συστήθηκε η «Αδελφότης» των καπνεργατών, η οποία είναι άγνωστο μέχρι πότε λειτούργησε.¹ Πάντως, ως πιθανή ανασύσταση της «Αδελφότητας» θεωρείται η ίδρυση του «Συνδέσμου καπνεργατών», το 1918.² Μέλη του συνδέσμου θεωρούνταν οι «επί μισθώ» καπνεργάτες και καπνεργάτριες. Οι τελευταίες δεν είχαν τη δυνατότητα να εκλεγούν μέλη του διοικητικού συμβουλίου του συνδέσμου ούτε μπορούσαν να πάρουν μέρος στις συνελεύσεις που διοργανώνονταν. Εντούτοις είχαν το δικαίωμα να συντάσσουν και να υποβάλλουν έγγραφες αναφορές. Επίσης άγνωστος είναι ο χρόνος διακοπής της λειτουργίας του συνδέσμου.

Άλλος επαγγελματικός γεωργικός σύλλογος της Σμύρνης ήταν η «Γεωργική Ένωσις»,³ που ιδρύθηκε το 1920, χωρίς να γνωρίζουμε με ακρίβεια το χρόνο λειτουργίας του. Υποθετικά μπορούμε να αναφέρουμε πως οι δραστηριότητες του συλλόγου διήρκεσαν μέχρι τα γεγονότα του 1922. Το 1922 επίσης συστήθηκε στη Σμύρνη ο «Σύνδεσμος Σταφιδεργατών», του οποίου η λειτουργία διακόπηκε την ίδια χρονιά. Τέλος, υπάρχουν αναφορές για τη σύσταση επαγγελματικού συλλόγου καπνεργατών στην εν λόγω πόλη με την επωνυμία «Αναγέννησις», χωρίς να διαθέτουμε περισσότερα στοιχεία.

3. Οι γεωργικοί σύλλογοι στα Αλάτσατα και την Κάτω Παναγιά

Το 1907, στα Αλάτσατα, ιδρύθηκε ο «Γεωργικός Σύνδεσμος», με στόχο την αρωγή των γεωργών της περιοχής.⁴ Οι προσπάθειες των μελών του συνδέσμου επικεντρώθηκαν στην ενημέρωση των ντόπιων αγροτών για την καταπολέμηση των ασθενειών που έπλητταν τις καλλιέργειες και ιδίως της φυλλοξήρας, στον εφοδιασμό τους με βιβλία εκπαιδευτικού περιεχομένου όσον αφορά τις καλλιέργειες, στην προμήθεια αγροτικών εργαλείων, λιπασμάτων κτλ. Έντονη κινητικότητα εμφανίζεται και στην Κάτω Παναγιά.⁵ Στη συγκεκριμένη περιοχή πληροφορούμαστε την ίδρυση δύο σωματείων, ενός συνεταιρισμού και ενός συνδέσμου. Πρόκειται για τα γεωργικά σωματεία «Άγιος Σπυρίδων» και «Άγιος Τρύφων», δε διαθέτουμε όμως περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις δραστηριότητές τους και το χρονικό διάστημα λειτουργίας τους. Το 1921 ιδρύεται από τον Αρ. Σαρίκα ο «Εισαγωγικός και Εξαγωγικός Συνεταιρισμός» της Κάτω Παναγιάς. Κύρια ασχολία των μελών του συνεταιρισμού ήταν η οργάνωση της διακίνησης των εμπορευματικών γεωργικών προϊόντων –ιδίως της σταφίδας– τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Στις δραστηριότητες του συνεταιρισμού συμμετείχαν πολυάριθμοι αγρότες, μολονότι αυτές δε διήρκεσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα (είναι αδιευκρίνιστο αν ο συνεταιρισμός λειτούργησε και το 1922). Τέλος, τον Απρίλιο του 1922 επίσης ο Αρ. Σαρίκας ιδρύει το γεωργικό πιστωτικό σύνδεσμο «Πρόοδος», βασικός στόχος του οποίου ήταν η εξασφάλιση ευνοϊκών δανείων για τους γεωργούς για την κάλυψη των καλλιεργητικών τους δαπανών. Η λειτουργία και αυτού του συνδέσμου ήταν ολιγόχρονη.

4. Οι γεωργικοί σύλλογοι στα Βουρλά

Παρόμοια κινητικότητα όσον αφορά τη σωματειακή οργάνωση των γεωργών της Μικράς Ασίας σημειώνεται και στα Βουρλά. Το 1906, ύστερα από πρωτοβουλία του Δ. Παπασταματίου, ιδρύεται ο «Γεωργικός Σύνδεσμος» με στόχο την ενίσχυση της σταφιδοπαραγωγής μέσω της πληρέστερης ενημέρωσης των ντόπιων καλλιεργητών της σταφίδας για ζητήματα σχετικά με τις πιο σύγχρονες μεθόδους παραγωγής, τους τρόπους αντιμετώπισης των ασθενειών των σταφιδάμπελων, κτλ.⁶ Για την επίτευξη αυτού του στόχου διοργανώνονταν διαλέξεις, ιδιαίτερα έπειτα από πρωτοβουλίες του γενικού γραμματέα του συνδέσμου Βλ. Τζεβελέκη. Μάλιστα το 1908, προσκλήθηκε ειδικός επιστήμονας από την Αθήνα προκειμένου να εργαστεί αποκλειστικά για το σύνδεσμο, βοηθώντας σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο τους αμπελουργούς ώστε να καταπολεμήσουν αποτελεσματικά τον περονόσπορο που εκείνη την εποχή είχε αποδειχτεί μάστιγα για την ντόπια παραγωγή. Οι δραστηριότητες του συνδέσμου διήρκεσαν ως το 1911. Το 1910, συστήνεται το «Γεωργικό Αδελφάτο» των Βουρλών.⁷ Η ίδρυσή του οφειλόταν κυρίως στις πρωτοβουλίες του γιατρού Γ. Ηλιάδη και του εκδότη των τοπικών εφημερίδων Κλαζομεναί και Σύνταγμα Κ. Φουρούλη. Ως αρχικός στόχος του αδελφάτου τέθηκε η διδασκαλία των επιστημονικών μεθόδων καλλιέργειας των αμπελοφυτειών στους ντόπιους γεωργούς. Διοργανώθηκαν διαλέξεις, όχι μόνο γεωργικού περιεχομένου, αλλά και πολιτιστικού. Τα μέλη του σωματείου πλήρωναν μόνο προαιρετικές εισφορές (και όχι τακτικές) σε ειδικά κουτιά που ήταν αναρτημένα στα καταστήματα της περιοχής. Ως ιδιαίτερα έντυπα του αδελφάτου εκδόθηκαν αρχικά η εφημερίδα Κλαζομεναί και έπειτα η εφημερίδα Γεωργική Πρόοδος. Εκδότης της τελευταίας ήταν ο γιατρός Γ. Ηλιάδης. Το «Γεωργικό Αδελφάτο» μερίμνησε και για τις ανάγκες των ντόπιων καπνοκαλλιεργητών. Η λειτουργία του ανακόπηκε το 1914.

5. Οι γεωργικοί σύλλογοι στο Αϊβαλί, στην Αρτάκη και στο Οδεμίσι

Εξαιρετικής σημασίας ήταν και οι δραστηριότητες του «Γεωργικού Συνδέσμου» που συστήθηκε στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) και λειτούργησε έως το 1914. Ιδρυτής και πρόεδρος του συνδέσμου υπήρξε ο επίσης γιατρός Ι. Κερεστετζής. Αρχικά η λειτουργία του αποσκοπούσε στην αξιοποίηση του «Σχολικού Αγροκηπίου» της περιοχής, ενώ ως μακροπρόθεσμος στόχος –που τελικά δεν υλοποιήθηκε– τέθηκε η σύσταση και οργάνωση γεωπονικής σχολής. Μολονότι δε διαθέτουμε αρκετές πληροφορίες για τη δραστηριότητά τους, θα πρέπει να μνημονεύσουμε και τη λειτουργία του σωματείου αμπελουργών και κηπουρών της Αρτάκης «Άγιος Τρύφων», όπως και του «Συλλόγου Καπνουργών» στο Οδεμίσι, που σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες ιδρύθηκε το 1912.