Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Έφεσος (Αρχαιότητα), Κρήνη στο Θέατρο

Συγγραφή : Αριστοδήμου Γεωργία (7/3/2008)

Για παραπομπή: Αριστοδήμου Γεωργία, «Έφεσος (Αρχαιότητα), Κρήνη στο Θέατρο», 2008,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12626>
Έφεσος (Αρχαιότητα), Κρήνη στο Θέατρο (16/6/2010 v.1) Ephesus (Antiquity), Hellenistic Fountain near the theater (14/7/2011 v.1) 
 

1. Θέση

Στη βορειοδυτική γωνία του σκηνικού οικοδομήματος του Θεάτρου της Εφέσου (αρ. 75) βρίσκεται ένα μαρμάρινο κρηναίο οικοδόμημα (αρ. 74). Αποτελεί την απόληξη του συστήματος μεταφοράς νερού στη συμβολή της Μαρμάρινης οδού (αρ. 60) με την Αρκαδιανή (αρ. 83). Η κρήνη κατασκευάστηκε την Ελληνιστική περίοδο.

2. Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός

Το κρηναίο αυτό οικοδόμημα είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο με το σύστημα της ισόδομης τοιχοποιίας και έχει ορθογώνιο σχήμα. Οι αρχικές διαστάσεις του ήταν 3,82 μ. μήκος και 1,45 μ. βάθος. Τα Ρωμαϊκά χρόνια, οι διαστάσεις του άλλαξαν (βάθος 3,65-3,90 μ.). Το ύψος του κτηρίου ήταν 3,73 μ.

Ανήκει στην κατηγορία των κρηναίων οικοδομημάτων με κάτοψη σε σχήμα Π, καθώς είναι κλειστό από τις τρεις πλευρές του με τοίχους. Το αρχικό ελληνιστικό οικοδόμημα ήταν ανεξάρτητο από τα παρακείμενα κτήρια.1 Οι πλευρικοί τοίχοι απολήγουν σε παραστάδες, με αποτέλεσμα στην πρόσοψη, που βρίσκεται στη δυτική πλευρά, να βρίσκονται δύο κίονες εν παραστάσι. Οι κίονες της πρόσοψης φέρουν κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού2 και πατούν σε βάσεις αττικοϊωνικού τύπου. Οι παραστάδες και οι κίονες της πρόσοψης στηρίζουν θριγκό που αποτελείται από τριταινιωτό επιστύλιο3 και οδοντωτό γείσο.4 Στη σίμη δεν υπήρχαν υδρορρόες.

Τα κενά διαστήματα ανάμεσα στους κίονες έκλειναν με μαρμάρινα στηθαία χαμηλού ύψους. Η θέση τους επιβεβαιώνεται από τις οπές γόμφων στις πλευρικές παραστάδες και στους κίονες. Τα στηθαία αυτά οριοθετούσαν τη δεξαμενή συλλογής του νερού που καταλάμβανε ολόκληρο το εσωτερικό του κτηρίου. Η στεγανότητα του εσωτερικού χώρου εξασφαλιζόταν από το επενδυμένο με ασβεστολιθικές ορθογώνιες πλάκες δάπεδο. Το νερό έτρεχε από τρεις κρουνούς που είχαν το σχήμα λεοντοκεφαλής. Αυτές οι υδρορρόες ήταν τοποθετημένες στον πίσω τοίχο, στο μέσο περίπου του ύψους του, όπου οι ορθοστάτες έφεραν επίστεψη με κυλόκυρτο κυμάτιο. Σήμερα διατηρούνται μόνο οι οπές από τις τρεις υδρορρόες. Από τα σωζόμενα τμήματα έγινε κατανοητό ότι μόνο η κεντρική λεοντοκεφαλή τροφοδοτούνταν άμεσα από τον κεντρικό αγωγό που έφερνε το νερό από τον ποταμό Μάρνα. Οι δύο πλευρικές λεοντοκεφαλές τροφοδοτούνταν έμμεσα, συνδεόμενες με την κεντρική από άλλο σύστημα σωληνώσεων.

Η στέγη του κτηρίου ήταν επίπεδη, κατασκευσμένη από κεραμίδια που στηρίζονταν πάνω σε ξύλινο σκελετό, ενώ την οροφή στο εσωτερικό του κτηρίου την κοσμούσαν μαρμάρινα φατνώματα. Με εξαίρεση τα ιωνικά κιονόκρανα δεν υπάρχει διάκοσμος σε κανένα από τα αρχιτεκτονικά μέλη. Πιθανόν όμως έφεραν ζωγραφική διακόσμηση.5

Σε μια δεύτερη οικοδομική φάση, το οικοδόμημα της κρήνης απέκτησε έναν προθάλαμο. Έτσι, οι πλευρικοί τοίχοι και η στέγη του κτηρίου επεκτάθηκαν. Η νέα πρόσοψη αποτελούνταν επίσης από δύο κίονες εν παραστάσι, με τη διαφορά ότι αυτοί οι κίονες είχαν αράβδωτους κορμούς. Η κάτοψη του μνημείου διαφοροποιήθηκε ελαφρώς, καθώς αναπτύχθηκε σε σχέση με το διερχόμενο δρόμο κι έτσι απέκτησε ένα σχεδόν τραπεζιόσχημο σχήμα.6

3. Επιγραφικά στοιχεία

Σε έναν από τους αράβδωτους κίονες που τοποθετήθηκαν στο μνημείο κατά τη δεύτερη οικοδομική φάση του εντοπίστηκε η επιγραφή «ἐκ τοῡ Μάρναντος», η οποία μας πληροφορεί ότι η κρήνη τροφοδοτούνταν με νερό από τον ποταμό Μάρνα (σημ. Dervend Dere).7 Η επιγραφή αυτή, αν και μας πληροφορεί για την προέλευση του νερού, αφήνει ασαφές το ζήτημα του αγωγού μεταφοράς του. Δεν ξέρουμε αν πρόκειται για το υδραγωγείο που είναι γνωστό από επιγραφές ως Καινός Μάρνας.8 Δεν είναι επίσης σίγουρο αν υπονοείται εδώ το σύστημα αγωγών νερού που χρηματοδότησε ο ανθύπατος P. Calvisius Ruso, στην ύστερη περίοδο των Φλαβίων, το οποίο έφερνε νερό όχι μόνο από τον ποταμό Μάρνα αλλά και από τον Κλασέα.9 Ίσως τελικά είναι πιο πιθανή η άποψη που υποστηρίζει ότι η κρήνη του θεάτρου τροφοδοτούνταν με νερό από ένα ανεξάρτητο σύστημα αγωγών, το οποίο διατήρησε και στη Ρωμαϊκή περίοδο.10

4. Χρονολόγηση

Ο W. Willberg χρονολόγησε την κρήνη, με βάση το οικοδομικό σύστημα και τα στιλιστικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του μνημείου, στο 2ο αι. π.Χ.11 Ο W. Alzinger πρότεινε μία υστερότερη χρονολόγηση, τον 1ο αι. π.Χ., βασισμένος σε λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής διακόσμησης του μνημείου, χωρίς ωστόσο πειστικά επιχειρήματα.12 Το πιθανότερο είναι η κρήνη να κατασκευάστηκε αρκετά νωρίτερα, ίσως και τον 3ο αι. π.Χ., οπότε και χρονολογείται και ο ελληνιστικός αγωγός που έφερνε νερό από τον ποταμό Μάρνα.13 Η δεύτερη οικοδομική φάση της κρήνης, κατά την οποία το κτίσμα επεκτάθηκε, τοποθετείται στη Ρωμαϊκή περίοδο και μάλιστα όχι πριν από το 2ο αι. μ.Χ. Αυτό τουλάχιστον προκύπτει από τη μελέτη των γραμμάτων της επιγραφής.14

5. Σημερινή κατάσταση και ιστορία της έρευνας

Το κρηναίο οικοδόμημα αποκαλύφθηκε το 1897 κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών που πραγματοποιήθηκαν στο Θέατρο της Εφέσου. Η συνολική παρουσίαση της αρχιτεκτονικής μορφής του μνημείου δημοσιεύτηκε στον τρίτο τόμο των αυστριακών ανασκαφικών ερευνών της Εφέσου.15 Μάλιστα, η σχεδιαστική αποκατάσταση του μνημείου από τον G. Niemann, που περιλαμβάνεται στην έκδοση, έγινε με ασφάλεια, εφόσον σώζεται μεγάλο τμήμα των αρχιτεκτονικών μελών του κτηρίου. Σύντομη αναφορά στην κρηναία κατασκευή του θεάτρου έκανε ο W. Alzinger στο έργο του για την αρχιτεκτονική των χρόνων του Αυγούστου στην Έφεσο,16 ενώ πιο λεπτομερής παρουσίαση του οικοδομήματος γίνεται στη συγκεντρωτική μελέτη των κρηναίων οικοδομημάτων των μικρασιατικών πόλεων από την C. Dorl-Klingenschmid.17 Το μνημείο διατηρείται σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση.

1. Αργότερα συνδέθηκε με τα διπλανά του κτίσματα με ψηλούς τοίχους από πλινθοδομή.

2. Για στιλιστικές λεπτομέρειες των ιωνικών κιονοκράνων βλ. W. Alzinger, Augusteische Architektur in Ephesos (Wien 1974), σελ. 70.

3. Το επιστύλιο επιστέφει κυμάτιο. Forchheimer, P. – Heberdey, R. – Keil, J. – Niemann, G. – Wilberg, W., Agora, Torbauten am Hafen, Wasserleitungen, Brunnenhaus beim Theater, Aquaeduct (FiE III, Wien 1923), σελ. 268.

4. Για τη μορφή του γείσου της κρήνης βλ. Forchheimer, P. – Heberdey, R. – Keil, J. – Niemann, G. – Wilberg, W., Agora, Torbauten am Hafen, Wasserleitungen, Brunnenhaus beim Theater, Aquaeduct (FiE III, Wien 1923), σελ. 271.

5. Αναλυτικά για την αρχιτεκτονική μορφή της κρήνης κατά την πρώτη οικοδομική φάση βλ. Forchheimer, P. – Heberdey, R. – Keil, J. – Niemann, G. – Wilberg, W., Agora, Torbauten am Hafen, Wasserleitungen, Brunnenhaus beim Theater, Aquaeduct (FiE III, Wien 1923), σελ. 266-273.

6. Forchheimer, P. – Heberdey, R. – Keil, J. – Niemann, G. – Wilberg, W., Agora, Torbauten am Hafen, Wasserleitungen, Brunnenhaus beim Theater, Aquaeduct (FiE III, Wien 1923), σελ. 268, εικ. 272.

7. Βλ. Börker, R. – Merkelbacht, R. – Engelmann, H. – Knibbe, D. (επιμ.), Die Inschriften von Ephesos II, Nr. 101-599 (IK 12, Bonn 1979), αρ. 417, σελ. 142.

8. Βλ. Dorl-Klingenschmid, C., Prunkbrunnen in kleinasiatischen Städten. Funktion im Kontext (München 2001), σελ. 179, σημ. 757· Börker, C. – Merkelbach, R., Die Inschriften von Ephesos V, Nr. 1446-2000, Repertorium (IK 15, Bonn 1980) , αρ. 1530, σελ. 57.

9. Ο P. Scherrer υπέθεσε ότι ο αγωγός του P. Calvisius Ruso τροφοδοτούσε και την κρήνη του θεάτρου. Βλ. Scherrer, P., “Das Ehrengrab des Kaiserpriesters am Embolos – eine Personensuche”, στο Thür, H. (επιμ.), “und verschönerte die Stadt...” «...ΚΑΙ ΚΟΣΜΗΣΑΝΤΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΝ». Ein ephesischer Priester des Kaiserkultes in seinem Umfeld (SoSchrÖAI 27, Wien 1997), σελ. 122. Ωστόσο η H. Thür υποστήριξε ότι αυτός ο αγωγός διέτρεχε την πόλη από νοτιοανατολικά και κατέληγε στο Νυμφαίο του Πολλίωνος, συνεπώς είναι μάλλον απίθανο να τροφοδοτούσε και την περιοχή του θεάτρου. Βλ. Thür, H., Girladensarkophag und Portät eines Kaiserpriesters im Fund - und Primärkontext - Bestandteile eines Ehrengrabes am Embolos?, στο Thür, H. (επιμ.), “und verschönerte die Stadt...” «...ΚΑΙ ΚΟΣΜΗΣΑΝΤΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΝ». Ein ephesischer Priester des Kaiserkultes in seinem Umfeld (SoSchrÖAI 27, Wien 1997), σελ. 71.

10. Αναλυτικά βλ. Dorl-Klingenschmid, C., Prunkbrunnen in kleinasiatischen Städten. Funktion im Kontext (München 2001), σελ. 179-180.

11. Forchheimer, P. – Heberdey, R. – Keil, J. – Niemann, G. – Wilberg, W., Agora, Torbauten am Hafen, Wasserleitungen, Brunnenhaus beim Theater, Aquaeduct (FiE III, Wien 1923), σελ. 272.

12. Alzinger, W., Augusteische Architektur in Ephesos (Wien 1974), σελ. 70.

13. Η πρόταση χρονολόγησης της κρήνης τον 3ο αι. π.Χ. παρατίθεται στο Dorl-Klingenschmid, C., Prunkbrunnen in kleinasiatischen Städten. Funktion im Kontext (München 2001), σελ. 180. Για τη χρονολόγηση του αγωγού βλ. Öziş Ü. – Atalay, A., “Fernwasserleitungen von Ephesos”, στο Friesinger, H. – Krinzinger, F. (επιμ.), 100 Jahre Österreichische Ausgrabungen: Akten des Symposions Wien 1995 (Wien 1999), σελ. 405-411.

14. Börker, R. – Merkelbacht, R. – Engelmann, H. – Knibbe, D. (επιμ.), Die Inschriften von Ephesos II, Nr. 101-599 (IK 12, Bonn 1979), αρ. 417, σελ. 142.

15. Forchheimer, P. – Heberdey, R. – Keil, J. – Niemann, G. – Wilberg, W., Agora, Torbauten am Hafen, Wasserleitungen, Brunnenhaus beim Theater, Aquaeduct (FiE III, Wien 1923), σελ. 266-273.

16. Alzinger, W., Augusteische Architektur in Ephesos (Wien 1974), σελ. 70.

17. Dorl-Klingenschmid, C., Prunkbrunnen in kleinasiatischen Städten. Funktion im Kontext (München 2001), σελ. 178-180, αρ. 15, εικ. 29, 48a, 106a-b.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.