Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Κίνημα Θεοδώρου Μαγκαφά

Συγγραφή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη (16/10/2003)

Για παραπομπή: Βουγιουκλάκη Πηνελόπη, «Κίνημα Θεοδώρου Μαγκαφά», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4830>
Κίνημα Θεοδώρου Μαγκαφά (25/5/2009 v.1) Theodore Mangaphas' Rebellion (15/2/2006 v.1) 
 

1. Ιστορικό πλαίσιο

Την περίοδο της δυναστείας των Αγγέλων η εσωτερική διάβρωση και η οικονομική δυσπραγία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που είχαν ήδη αρχίσει να εκδηλώνονται μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ (976-1025), έγιναν πλέον φανερές. Οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας, λόγω των σκληρών φορολογικών μέτρων που επέβαλε η κεντρική εξουσία, καθώς και των αυθαίρετων κατασχέσεων περιουσιών και των καταχρήσεων από κρατικούς υπαλλήλους και φοροεισπράκτορες, είχαν οδηγηθεί σε οικονομική εξαθλίωση, γεγονός που τους ώθησε στην απομάκρυνση από την Κωνσταντινούπολη.

Την ίδια περίοδο, η τοπική εξουσία εμφανιζόταν σαφώς ενισχυμένη έναντι της σχετικά αδύναμης κεντρικής, καθώς το διοικητικό σύστημα των επαρχιών στηριζόταν πλέον όλο και περισσότερο στους ντόπιους γαιοκτήμονες. Έτσι, ο Θεόδωρος Μαγκαφάς, διοικητής Φιλαδελφείας, άρχισε να αποκτά δύναμη και να συγκεντρώνει την υποστήριξη των κατοίκων της περιοχής. Οι τελευταίοι, προσδοκώντας ελάφρυνση από τα φορολογικά βάρη, προέτρεψαν τον Μαγκαφά να καταστήσει την περιοχή τους ανεξάρτητη ηγεμονία.

2. Τα στασιαστικά κινήματα του Θεοδώρου Μαγκαφά

2.1. Το κίνημα του 1188-1189

Περί το 1188 ο τοπικός αξιωματούχος και γαιοκτήμονας Θεόδωρος Μαγκαφάς (γνωστός και ως Μωροθεόδωρος), καταγόμενος από τη Φιλαδέλφεια, επιχείρησε για πρώτη φορά να εγκαθιδρύσει ανεξάρτητη ηγεμονία στην περιοχή της Φιλαδέλφειας.1 Έχοντας την υποστήριξη των κατοίκων της πόλης και του μεγαλύτερου τμήματος της Λυδίας, καθώς και τη στρατιωτική στήριξη μεγάλου αριθμού Αρμένιων εποίκων της Τρωάδος και του Σκαμάνδρου, αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτωρ και έκοψε αργυρό νόμισμα στο οποίο χάραξε τη μορφή του.2

Ο αυτοκράτωρ Ισαάκιος Β΄ Άγγελος (1185-1195, 1203-1204) έλαβε μέτρα εναντίον του στασιαστή, εκστρατεύοντας τον Ιούνιο του 1189 εναντίον του. Ο Ισαάκιος πολιόρκησε τον Μαγκαφά στη Φιλαδέλφεια, αλλά σύντομα η κρίσιμη κατάσταση που επικρατούσε στις βαλκανικές επαρχίες λόγω της άφιξης των στρατιωτών της Γ΄ Σταυροφορίας ανάγκασε τον αυτοκράτορα να έλθει σε συμβιβασμό με τον στασιαστή. Πιεζόμενος από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις, ο Μαγκαφάς υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από τον αυτοκρατορικό τίτλο και να παραδώσει τα τέκνα του ομήρους στον Ισαάκιο Β΄. Παρά ταύτα, συνέχισε να διαμένει στη Φιλαδέλφεια. Περί το 1193 ο νεοδιορισμένος δούκας του θέματος των Θρακησίων και μέγας δομέστικος Βασίλειος Βατάτζης στράφηκε εναντίον του πρώην στασιαστή, πλήττοντας τη βάση της πολιτικής του δύναμης και διασπώντας το κίνημά του. Ο Βατάτζης δωροδόκησε ορισμένους από τους οπαδούς του Μαγκαφά και συνέλαβε άλλους, υποχρεώνοντας τον Μωροθεόδωρο να εγκαταλείψει την περιοχή της Φιλαδέλφειας και να καταφύγει στους Σελτζούκους προκειμένου να αποφύγει τη σύλληψη.3

Ο νέος σουλτάνος του Ικονίου Καϊχοσρόης Α΄ (1192-1197, 1204/5-1211) αρνήθηκε να του παραχωρήσει στρατό, ωστόσο του επέτρεψε να στρατολογήσει Τουρκομάνους νομάδες ως μισθοφόρους για να διεκδικήσει και πάλι τα εδάφη που είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει. Έτσι, το 1195-1196 ο Μαγκαφάς επέστρεψε στα βυζαντινά εδάφη και επιδόθηκε σε σειρά επιδρομών στις περιοχές της κοιλάδας του Μαιάνδρου στη Φρυγία, των Χωνών και της Καρίας, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές. Μάλιστα, στις Χώνες επέτρεψε στους Τουρκομάνους μισθοφόρους να λεηλατήσουν τον περίφημο ναό του αρχαγγέλου Μιχαήλ και να καταστρέψουν την ψηφιδωτή διακόσμησή του. Στα τέλη του 1196 ο νέος αυτοκράτωρ Αλέξιος Γ΄ Άγγελος (1195-1203) δωροδόκησε τον Καϊχοσρόη προκειμένου να του παραδώσει τον Μαγκαφά, με τη συμφωνία ότι δεν θα θιγόταν η σωματική του ακεραιότητα. Ο στασιαστής οδηγήθηκε στη φυλακή.4

2.2. Το κίνημα του 1204-1205

Ο Μαγκαφάς επανεμφανίσθηκε στο προσκήνιο το 1204, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους, επιχειρώντας για δεύτερη φορά να εγκαθιδρύσει ανεξάρτητη ηγεμονία στη Φιλαδέλφεια.5 Σε αυτές τις επιδιώξεις του βρήκε αντιμέτωπο τον Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρι, αυτοκράτορα της Νίκαιας, ο οποίος προσπαθούσε την περίοδο εκείνη να επιβάλει τη νομιμότητα της διαδοχής του στη δυτική Μικρά Ασία. Ωστόσο, αυτή τη φορά ο μισθοφορικός στρατός του Μικρασιάτη στασιαστή δεν υπέστη την αποφασιστική ήττα από βυζαντινά στρατεύματα, αλλά από τις δυνάμεις του Ερρίκου της Φλάνδρας (Henri de Flandres et Hainault, 1206-1216), μετέπειτα Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Σε μάχη κοντά στο Αδραμύττιον (19 Μαρτίου 1205) οι ασύντακτες δυνάμεις του Μαγκαφά διαλύθηκαν από το εκστρατευτικό σώμα των Δυτικών ιπποτών και ο ίδιος αναγκάστηκε και πάλι να τραπεί σε φυγή. Όταν ο Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρις πληροφορήθηκε την ήττα του Μαγκαφά, προχώρησε στην ενσωμάτωση των κτήσεων του τελευταίου στο κράτος της Νίκαιας. Με τον τρόπο αυτόν έληξε οριστικά το στασιαστικό κίνημα του Θεοδώρου Μαγκαφά.

3. Συνέπειες

Τα κινήματα του Μαγκαφά, εντασσόμενα στο γενικότερο πλαίσιο των αυτονομιστικών κινημάτων που ξέσπασαν τον 11ο και τον 12ο αιώνα, συνέβαλαν στην επιδείνωση των προβλημάτων στην εσωτερική διάρθρωση του κρατικού μηχανισμού και την άμυνα απέναντι στις εξωτερικές απειλές. Εξασθενημένη πλέον και από αυτές τις εσωτερικές διασπαστικές κινήσεις, αλλά και από τις συνεχόμενες εξωτερικές επιθέσεις, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπεσε το 1204 στα χέρια των Δυτικών.

Ωστόσο, ακόμα και μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Λατίνους, το κίνημα του Θεοδώρου Μαγκαφά συνέχισε να προκαλεί προβλήματα στον Θεόδωρο Λάσκαρι. Όπως και τα άλλα αυτονομιστικά και στασιαστικά κινήματα που είχαν ξεσπάσει στις επαρχίες την περίοδο εκείνη, δυσκόλεψε το έργο του αυτοκράτορα της Νίκαιας να εδραιώσει τον έλεγχό του στη δυτική Μικρά Ασία. Η κατάσταση αυτή άλλαξε μόλις την περίοδο της βασιλείας του Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη, ο οποίος έλαβε αυστηρά μέτρα για την ενίσχυση της κρατικής εξουσίας και τον έλεγχο της αυλικής αριστοκρατίας και των επαρχιακών αρχόντων, δύο από τους βασικούς παράγοντες γένεσης των αυτονομιστικών και στασιαστικών κινημάτων.

1. Ο Σαββίδης, Α.Γ.Κ., Βυζαντινά στασιαστικά και αυτονομιστικά κινήματα στα Δωδεκάνησα και τη Μικρά Ασία, 1189-1240 μ.Χ.: Συμβολή στη μελέτη της υστεροβυζαντινής προσωπογραφίας και τοπογραφίας την εποχή των Αγγέλων, των Λασκαρίδων της Νίκαιας και των Μεγαλοκομνηνών του Πόντου (Αθήνα 1987), σελ. 174, υποστηρίζει ότι η πρώτη προσπάθεια του Θεοδώρου Μαγκαφά να επιβληθεί ως ανεξάρτητος ηγεμών στη Φιλαδέλφεια σημειώθηκε τη χρονική περίοδο 1189-1190.

2. Ένας θησαυρός αργυρών νομισμάτων που βρέθηκε στην Αφροδισιάδα της Καρίας αποδίδεται από τον Hendy, M.F., Studies in the Byzantine Monetary Economy c. 300-1450 (Cambridge 1985), σελ. 438, υποσ. 302, στον Θεόδωρο Μαγκαφά, ενώ ο Pochitonov, E., “Théodore-Pierre Asène ou Théodore Mancaphas?”, Byzantinoslavica 42 (1981), σελ. 52-57, τα αποδίδει στον Βούλγαρο ηγεμόνα Πέτρο Ασάν.

3. Ο Σαββίδης, Α.Γ.Κ., Βυζαντινά στασιαστικά και αυτονομιστικά κινήματα στα Δωδεκάνησα και τη Μικρά Ασία, 1189-1240 μ.Χ.: Συμβολή στη μελέτη της υστεροβυζαντινής προσωπογραφίας και τοπογραφίας την εποχή των Αγγέλων, των Λασκαρίδων της Νίκαιας και των Μεγαλοκομνηνών του Πόντου (Αθήνα 1987), σελ. 175, υποστηρίζει ότι ο Βασίλειος Βατάτζης εστάλη εναντίον του στασιαστή στις αρχές του 1190. Την ίδια άποψη υποστηρίζει και ο Cheynet, J.-C., “Philadelphie, un quart de siècle de dissidence, 1182-1206”, στο Philadelphie et autres études (Byzantina Sorbonensia 4, Paris 1984), σελ. 47.

4. Ο Cheynet, J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance (963-1210) (Byzantina Sorbonensia 9, Paris 1990), σελ. 135, υποστηρίζει ότι ο Θεόδωρος Μαγκαφάς φυλακίστηκε την περίοδο εκείνη, ενώ τοποθετεί χρονικά την αποφυλάκισή του το έτος 1200. Την άποψη του Cheynet για φυλάκιση του στασιαστή ακολουθεί και ο Brand, C.M., “Mankaphas, Theodore”, στο Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 2 (New York – Oxford 1991), σελ. 1286.

5. O Angold, M., A Byzantine Government in Exile: Government and Society under the Lascarids of Nicaea (1204-1261) (Oxford 1975), σελ. 61, υποστηρίζει ότι ο Μαγκαφάς είχε γίνει κύριος της Φιλαδέλφειας την άνοιξη του 1205 και ότι συνεργαζόταν στις στρατιωτικές του επιχειρήσεις εναντίον των Λατίνων με τον Κωνσταντίνο Λάσκαρι, αδελφό του Θεοδώρου Α'. Αντίθετα, ο Οικονομίδης, Ν., « Η Δ' Σταυροφορία και η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, 1204», στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 9 (Αθήνα 1980), σελ. 39, υποστηρίζει ότι ο Θεόδωρος Μαγκαφάς κατόρθωσε, με τη συμπαράσταση των Φιλαδελφέων, να ανακηρυχθεί ανεξάρτητος δυνάστης για δεύτερη φορά το 1203.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.